Ang Matahum nga Sugid sa Colorum
THE COLORFUL SAGA OF THE COLORUM
THE COLORFUL SAGA OF THE COLORUM
by JOSELITO MONZON RAMIREZ
Timamana Heritage Project
TUBOD, SURIGAO DEL NORTE
Ang colorum nahilambigit sa pinakahalapad nga pakigbisog sa mga Pilipino (1831-1931) nunot sa pagkahanaw sa ilang kayutaan. Una nga misangka ang colorum ug 50 ka tuig sa Katipunan ginamit ang sundang, orascion, estokada, anting-anting ug lana.
Ang colorum nagsugod sa Luzon isip kapunongan sa debosyon o cofradia. Tungod sa pagpanglutos sa Katsila, nidangop sila sa kabukiran ginamit ang mithi sa Hinabangay ug mga lumad nga kinaadman sa pagkinabuhi. Gisunglog kanila ang pulong colorum kinutlo sa ulahing bahin sa mga Latin nga pag-ampo: “…..in omnia et saecula saeculorum” o “hangtud sa kahangturan” nga makita sa Himaya sa Diyos (Glory Be), sa Liturhiya ug Salmo sa Bibliya (Ileto, R.).
Sa 1901, napuno sa kayugot ang mga molupyo sa kabukiran sa Samar-Leyte kay loroson lamang sila sa kapatagan. Natukod ang mga pundok sa Cazadores o pulajan ug nahiagom ang mga kaaway sa labing mangilngig nga gubat.
Tuig 1913-1920, daghang taga Bohol, Leyte ug Samar ang minghalin sa Surigao - sa Dinagat, Bucas Grande ug Mainit. Nahadlok ang mga awtoridad nga maghatag ug sakit ang mga Tanque o busay nga gisapong sa Tubod ug Bucas Grande Island nga gipanambalan ni Francisco Bernales alias Lantayug. Ila kining giguba ug mibuto ang Pag-alsa sa Colorum sa Enero 8, 1924.
Enero 27, 1924, human gikanyon ug giatake ang Socorro, si Lt. Col. Clarence H. Bowers, midunggo sa Placer ug dinhi sa Timamana gikasangka ang panon sa colorum nga mosulong unta sa Surigao.
Sa pundok sa colorum, 65 ang nangamatay, 19 ang samdan, 13 ang nadakpan, ug duna sa’y miikyas. Sumala pa, walay namatay sa pundok sa mga sundalo. Pagka Abril 13, 1924, human sa husay, 184 ang gipabilanggo sa Bilibid Prisons ubos sa masupilong balaod niadtong panahona. (Almeda, F. Jr).
Sa kinatibuk-ang Gubat Batok sa Amerikano, 5,000 kanila ang nangamatay, 200,000 ka Pilipino ang nakalas, gawas pa sa kapid-an nga nangawagtang sa sakit. Ang Pag-alsa sa Colorum sa 1924 nahimo natong kabahin sa maong hugna sa kasaysayan.
Gibisbisan sa ilang dugo ang kayutaan sa Tubod ug naghatag kini’g bili sa ilang kaliwatan. Atong ipahayag ang mabulokong kaagi sa colorum, aron nga makutlo nato ang bililhon nilang kabilin.
Mabuhay ang Colorum! Hangtud sa Kahangturan!
jove rex al.
(1) Zosimo Plazo Mahomoc (Pamosaingan, Socorro, Surigao del Norte (2) Dr. Mamerto Digal Galanida, PhD., Socorro, Surigao del Norte (3) Katherine Mayo, Isles of Fear, Chap.17, NY. 1925. (4) Cambridge History of Southeast Asia, Nicholas Tarling. (5) Vic Hurley. Jungle Patrol: The Story of the Philippine Constabulary.1938. Filipiniana Reprint Series. Cacho Hermanos Manila. (6) Venancio Catapusan. Colorum Uprising in Socorro, Siargao Islands. 1960. (7) Bernad, Miguel. History Against the Landscape. Manila. 1968. (8) Constantino, Renato: Philippines: A Past Revisited 1975 Ileto, Reynaldo. Pasyon and Revolution. 1976. (9) Eleazar, Eulogio. Notes on Surigao. 1990. (10) Almeda, Fernando Jr. Surigao Across the Years. 1996. (11) Almeda, Luz. History from the People. 1998. (12) Rowena Reyes-Boquiren, PhD. UP-Baguio. (13) Guerrrero, Milagros. Uprisings in the Philippines. 1904-1931. UP. (14) Fernandez, Jose-Baron. RIZAL: Filipino Doctor and Patriot. Spain, 1998. (15) Quirino, Carlos. Filipino Heritage (14) Carlos Quirino. Filipinos at War. 1981.
